Na jakiej podstawie prawnej można żądać odszkodowania od gminy za niewydanie decyzji w terminie oraz jakie przesłanki należy spełnić, aby dochodzenie takiego odszkodowania było w ogóle możliwe.
Analiza prawna przedmiotowej kwestii prowadzi do wniosku, że jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Art. 4171 § 3 k.c., który wprowadza powyższa normę, dotyczy sytuacji, gdy szkoda została wyrządzona poprzez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa.
W judykaturze słusznie wskazuje się, że normy zawarte w art. 4171 § 1-3 k.c., regulując szczególne postacie bezprawnego wyrządzenia szkody przez władzę publiczną wprowadzają kwalifikowany sposób stwierdzenia bezprawności w przypadku określonych rodzajów aktów władczych (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2011 r., sygn. akt II CSK 570/10).
Sąd rozpoznający sprawę o odszkodowanie nie może samodzielnie rozstrzygać o niezgodności z prawem niewydania konkretnej decyzji administracyjnej, albowiem związany jest w tym zakresie rozstrzygnięciem organu działającego w ramach przewidzianego przez ustawodawcę właściwego postępowania, w którym strona może uzyskać orzeczenie prejudycjalne. Orzeczeniami tymi są: przewidziane w art. 37 k.p.a. postanowienie wydane na skutek wniesienia zażalenia na niezałatwienie sprawy w terminie oraz wyrok wydany w wyniku rozpoznania skargi wniesionej na podstawie art. 3 § 2 pkt 8 p.p.s.a. (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24 lipca 2014 roku, sygn. akt VI ACa 1726/13). Może nim być także orzeczenie organu administracji wydane w ramach postępowania skargowego, uregulowanego w art. 227 i nast. k.p.a. (por. M. Safian, K. Matuszczyk, Odpowiedzialność odszkodowawcza władzy publicznej, Warszawa 2009, s. 125).
Obowiązkiem procesowym powoda jest zatem udowodnienie prejudykatem niezgodności z prawem „niewydania decyzji”, rozumianego jako przewlekłość postępowania administracyjnego prowadzącego do wydania tej decyzji. Brak prejudykatu powoduje, że niecelowe jest dokonywanie ustaleń faktycznych w zakresie pozostałych przesłanek odpowiedzialności pozwanej, tj.: szkody, działania powodującego szkodę w postaci zaniechania wydania decyzji, adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy szkodą a niewydaniem decyzji i bezprawności zaniechania (por. J. Skoczylas, Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez władzę publiczną, Warszawa 2005, s. 262).
Jak wskazuje się w orzecznictwie źródłem szkody w przypadku odpowiedzialności określonej w art. 4171 k.c. jest wydanie wadliwej decyzji, ewentualnie stwierdzenie w tym trybie, że taka decyzja wbrew przepisom prawa nie została wydana. Ocena bezprawności decyzji administracyjnej dokonywana być może jedynie w ramach postępowania administracyjnego i sądowo-administracyjnego przy zastosowaniu przewidzianych ustawowo przyczyn i środków (art. 16 k.p.a., art. 3 p.p.s.a.). Dopiero decyzja wydana po przeprowadzeniu takiego postępowania nadzorczego zezwala na określenie, czy spełniona została przesłanka odszkodowawczej odpowiedzialności. Dokonanie takiej oceny przez Sąd powszechny jest niedopuszczalne, wkracza bowiem w sferę, która nie należy do kompetencji sądu powszechnego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 3 lutego 2015 roku, sygn. akt I ACa 914/13).
Przepis art. 4171 § 3 k.c. określa odpowiedzialność władzy publicznej za zaniechania w dokonywaniu aktów indywidualnych o charakterze władczym (imperium), czyli za uszczerbki spowodowane przewlekłością postępowania sądowego albo administracyjnego. Odpowiedzialność odszkodowawcza za niewydanie orzeczenia lub decyzji dotyczy tylko przypadków, gdy obowiązujący przepis prawa nakazywał sądowi lub organowi administracyjnemu wydanie orzeczenia lub decyzji. Przesłanką przypisania obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przewlekłością postępowania jest więc skonkretyzowany w przepisie prawa obowiązek podjęcia przez organ sądowy lub administracyjny określonych działań władczych, o charakterze indywidualnym, których zaniechanie spowodowało szkodę.
By móc stwierdzić przewlekłość w postępowaniu administracyjnym, a więc dla uzyskania prejudykatu określonego art. 4171 § 3 k.c., niezbędne jest złożenie skargi na bezczynność, którą przewiduje art. 3 § 2 pkt 8 p.p.s.a. Alternatywną drogą do uzyskania prejudykatu jest wniesienie zażalenia na niezałatwienie sprawy w terminie lub przewlekłe prowadzenie postępowania na podstawie art. 37 k.p.a. Postanowienie organu wyższego stopnia uwzględniające zażalenie stanowi wówczas prejudykat, o którym mowa w art. 4171 § 3 k.c. (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 3 lutego 2015 roku, sygn. akt I ACa 914/13).
Rola prejudykatu polega na tym, że niedopuszczalne jest przed jego wydaniem zasądzenie odszkodowania za szkodę spowodowaną deliktem władzy publicznej (G. Karaszewski, [w:] J. Ciszewski, Kodeks cywilny. Komentarz).