Powództwo o ustalenie jest jednym z często stosowanych instrumentów prawnych w drodze do dochodzenia praw i ochrony interesów przez osoby niebędące stroną stosunku prawnego, w następstwie powstania którego zainteresowany domaga się ochrony prawnej.
Jako przykład weźmy sytuację członków rodziny, których osoba najbliższa upośledzona umysłowo zawarła umowę sprzedaży swojej nieruchomości z osobą trzecią. Wówczas ze względu na fakt, iż nasz bliski działał w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli – członkowie rodziny takiej osoby mogą wystąpić do sądu z powództwem o ustalenie nieważności tej umowy.
W takiej sytuacji uprawnienie do wystąpienia do sądu z pozwem o ustalenie nieważności umowy limitowane jest wykazaniem interesu prawnego takich osób do wystąpienia na drogę sądową. Innymi słowy, aby móc pozwać osobę, która nabyła do naszej osoby bliskiej np. nieruchomość i domagać się unieważnienia tej umowy, musimy wykazać, że posiadamy interes prawny uprawniający nas do takiej czynności sądowej.
Brak jest ścisłej definicji interesu prawnego, nie znajdziemy takie żadnej listy komu taki interes przysługuje. Należy więc samemu, z pomocą literatury i orzecznictwa sądów w sprawach podobnych ustalić, czy taki interes posiadamy, gdyż o tego zależy skuteczność wniesionego do sądu pozwu.
Doświadczenie procesowe Kancelarii wskazuje, iż interes prawny w sprawie o ustalenie zachodzi wówczas, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa, niepewność ta jednak powinna być obiektywna czyli zachodzić według rozumnej oceny sytuacji, a nie tylko subiektywnie, tj. według odczucia powoda.
Oznacza to, iż interes prawny występuje wtedy, gdy sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości, a jednocześnie interes ten nie podlega ochronie w drodze innego środka.
Stąd, zanim wystąpimy z pozwem o ustalenie musimy dokonać analizy okoliczności danej, konkretnej sprawy i ocenić czy zachodzi w niej obiektywna niepewność stanu prawnego oraz czy prowadzenie sprawy i końcowe rozstrzygnięcie zapewni nam ochronę prawnie chronionych interesów.
Ważne jest, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych oraz poglądach prezentowanych w piśmiennictwie przyjmuje się, iż powód nie musi być stroną stosunku prawnego, którego ustalenia się domaga. Legitymację do wytoczenia powództwa o ustalenie może mieć także inny podmiot niebędący stroną danego stosunku prawnego. Posiada ją także i inna osoba zainteresowana. Legitymację bierną w procesie o ustalenie ma podmiot w stosunku do którego powód posiada interes prawny w danym ustaleniu.
Z kolei brak interesu prawnego zachodzi wówczas, gdy strona nie ma jakiejkolwiek potrzeby ustalania stosunku prawnego lub prawa, gdyż jego sfera prawna nie została ani naruszona, ani zagrożona przez pozwanego.
Występując z pozwem o ustalenie należy zawsze wykazać i uzasadnić, iż zachodzi obiektywna niepewność stanu prawnego a sam skutek jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni nam ochronę prawnie chronionych interesów.
Moja Kancelaria zajmuje się prowadzeniem procesów sądowych, w których istnieje konieczność wykazania interesu prawnego Klienta.
Adwokat Adam Kapczyński