Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu 8 września 2016 r. wydał bardzo ciekawe orzeczenie w sprawie II SA/Wr 361/16 dotyczące badania podstaw do wymeldowania oraz tego czy opuszczenie lokalu nastąpiło dobrowolnie, czy doszło do niego pod przymusem.
Sąd ów opowiedział się jednoznacznie, iż dla orzeczenia o wymeldowaniu nie jest wystarczające stwierdzenie, że zameldowana w danym miejscu osoba w nim nie przebywa, ale konieczne jest również zbadanie, czy ustał rzeczywisty zamiar zamieszkiwania w danym lokalu w sposób stały. Zdaniem sądu ocena ta winna uwzględniać całokształt okoliczności związanych z zamieszkiwaniem konkretnej osoby w danym miejscu. Sąd wskazał ponadto, iż nie można uznać za dobrowolne takiego opuszczenia dotychczasowego miejsca stałego pobytu, w ramach którego strona została usunięta z lokalu w drodze przymusu fizycznego czy psychicznego, bądź uniemożliwiono jej dostęp do lokalu
Podstawą prawną wymeldowania jest przepis art. 35 ustawy z dnia 24 września 2010 roku o ewidencji ludności (u.e.l.), który stanowi, że organ gminy wydaje z urzędu lub na wniosek właściciela, decyzję w sprawie wymeldowania obywatela polskiego, który opuścił miejsce pobytu stałego albo opuścił miejsce pobytu czasowego przed upływem deklarowanego okresu pobytu i nie dopełnił obowiązku wymeldowania się.
WSA wskazał, iż w orzecznictwie sądów administracyjnych utrwalił się pogląd, zgodnie z którym „przesłanka opuszczenia dotychczasowego miejsca pobytu stałego jest spełniona, gdy opuszczenie to ma charakter trwały i jest dobrowolne. Kwestia dobrowolności ma drugorzędne znaczenie, jeśli tylko opuszczeniu lokalu towarzyszy zamiar opuszczenia go w sposób trwały.
Inaczej mówiąc: przyczyna opuszczenia lokalu niekoniecznie musi mieć znaczenie dla oceny, czy osoba wymeldowywana dokonała trwałego wyboru zamieszkania w innym lokalu. Jeżeli nawet okaże się w dniu orzekania o wymeldowaniu, że sama przyczyna opuszczenia lokalu nie była dobrowolna i zachodziły okoliczności przymusu psychicznego i fizycznego, to następnie trwałe związanie swojego centrum życiowego z innym miejscem zamieszkania, bez podejmowania jakiejkolwiek czynności prawnej, by odzyskać możliwość zamieszkiwania w opuszczonym lokalu stwarza sytuację zobowiązująca organ administracji do wymeldowania takiej osoby z poprzednio zajmowanego lokalu, skoro czynności tej sama nie dopełniła.” (wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 24 czerwca 2015 r. sygn. akt II SA/Wr 231/15, wyrok NSA z dnia 8 października 2009 r. sygn. akt II OSK 1908/08).
Ponadto, zgodnie z art. 25 ust. 1 u.e.l. pobytem stałym jest zamieszkanie pod oznaczonym adresem z zamiarem stałego przebywania. Zamieszkanie w lokalu w rozumieniu ww. przepisu winno się zatem łączyć ze skoncentrowaniem w tym lokalu centrum życiowego danej osoby. Za miejsce stałego pobytu uznaje się miejsce, w którym zainteresowana osoba stale realizuje swoje podstawowe funkcje życiowe, tj. w szczególności mieszka, nocuje, spożywa posiłki, wypoczywa, przechowuje swoje rzeczy niezbędne do codziennego funkcjonowania (odzież, żywność, meble), przyjmuje wizyty członków rodziny lub znajomych, przyjmuje i nadaje korespondencję. Dla zaistnienia przesłanek pobytu stałego konieczne jest zatem fizyczne przebywanie osoby w miejscu pobytu stałego i skupienie tam centrum życiowego. Z powyższej definicji wynika jasno, że określenie miejsca zamieszkania bądź też stałego pobytu składa się z dwu elementów: rzeczywistego miejsca pobytu oraz zamiaru stałego przebywania w danym miejscu.
Sąd administracyjne w swoich orzeczeniach wielokrotnie podkreślały, iż przez zamiar opuszczenia miejsca pobytu należy pojmować nie tylko wolę wewnętrzną, ale także wolę dającą się określić na podstawie obiektywnych, możliwych do stwierdzenia okoliczności. Dlatego też przy ustalaniu zamiaru nie można poprzestać tylko na oświadczeniach zainteresowanej osoby, lecz należy zbadać czy okoliczności istniejące w sprawie potwierdzają wolę wewnętrzną osoby zainteresowanej, czy też pozostają z nią w sprzeczności. Do okoliczności takich należą m.in.: sposób opuszczenia lokalu, koncentracja interesów życiowych w danym miejscu (przebywanie w nim w sensie fizycznym, praca, nauka), posiadanie rzeczy w lokalu lub związanych z danym lokalem (np. kluczy, rzeczy osobistych) a także obiektywna możliwość realizacji woli przebywania w nim (m.in. w wyroku WSA w Bydgoszczy z dnia 10 czerwca 2014 r. sygn. akt II).
Wskazać należy, że dla orzeczenia o wymeldowaniu nie jest wystarczające stwierdzenie, że zameldowana w danym miejscu osoba w nim nie przebywa, ale konieczne jest również zbadanie, czy ustał rzeczywisty zamiar zamieszkiwania w danym lokalu w sposób stały. Przy czym ocena ta winna uwzględniać całokształt okoliczności związanych z zamieszkiwaniem konkretnej osoby w danym miejscu.
WSA wskazał w uzasadnieniu, iż nie można uznać za dobrowolne takiego opuszczenia dotychczasowego miejsca stałego pobytu, w ramach którego strona została usunięta z lokalu w drodze przymusu fizycznego czy psychicznego, bądź uniemożliwiono jej dostęp do lokalu (zob. wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego: z dnia 19 października 2010 r. sygn. akt. II OSK 1577/09 i z dnia 11 maja 2010 r. sygn. akt II OSK 793/09).
Rozpatrując sprawę należy ustalić czy skarżący trwale i dobrowolnie opuścił miejsce dotychczasowego pobytu w przedmiotowym lokalu nie dopełniając obowiązku wymeldowania się. Ustalenia te winny być zostać poczynione zgodnie z przepisami prawa procesowego, w tym przede wszystkim zgodnie z wynikającą z art. 7 k.p.a. zasadą prawdy obiektywnej, w świetle której organ orzekający winien podjąć wszelkie kroki niezbędne do dokładnego wyjaśnienia oraz załatwienia sprawy. W tym też celu, zgodnie z wymogami określonymi w treści art. 77 § 1 k.p.a. oraz art. 80 k.p.a., organ obowiązany jest w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzyć cały materiał dowodowy.