Nie rzadko pojawia się pytanie o to kto może być zobowiązany do płacenia alimentów oraz w jakiej sytuacji może do tego dojść. Prześledźmy zatem pokrótce kwestię możliwości zarobkowych zobowiązanego oraz adekwatny temu zakres usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego do alimentów.
Obciążenie danej osoby (zobowiązanego do płacenia alimentów) obowiązkiem dostarczania środków utrzymania zależy od tego, czy ma ona możliwości zarobkowe i majątkowe, aby obowiązkowi takiemu sprostać. Jeżeli takowych możliwości nie ma, wówczas obowiązek alimentacyjny nie powstanie, a powstały wcześniej, może wygasnąć (art. 138 k.r.o.).
Możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego wyznaczają górny pułap świadczeń alimentacyjnych, nawet gdyby nie zaspokajały one w pełni usprawiedliwionych potrzeb wierzyciela (orzeczenie SN z dnia 20 sierpnia 1972 r., III CRN 470/71, Gazeta Sądowa i Penitencjarna 1972, nr 9). Możliwości zarobkowe to w typowej sytuacji przede wszystkim te, które są konsekwencją podejmowania przez osobę zobowiązaną zatrudnienia w ramach stosunku pracy lub innego stosunku, na podstawie którego zobowiązany otrzymuje wynagrodzenie. Przy ocenie, czy i w jakim rozmiarze, dana osoba może zostać obciążona obowiązkiem alimentacyjnym, istotna jest bowiem nie tyle jej aktualna sytuacja majątkowa i zarobkowa, lecz właśnie to, jaka ta sytuacja mogłaby być, gdyby wykorzystano wszelkie sposoby na osiągnięcie możliwie wysokiego pułapu zarobków i posiadanego majątku (orzeczenie SN z dnia 9 stycznia 1959 r., III CR 212/58, OSN 1960, nr 2, poz. 48). Możliwości zarobkowe zobowiązanego są determinowane jego wiekiem, stanem zdrowia, przygotowaniem zawodowym, wykształceniem, ale także możliwością zdobycia pracy w regionie, w którym mieszka jak i możliwością opuszczenia tego regionu w poszukiwaniu pracy, i wieloma innymi czynnikami.
Widzimy więc, iż nie tylko to ile aktualnie zarabia zobowiązany będzie decydowało o powstaniu obowiązku alimentacyjnego wobec innej osoby (czy to małoletniego dziecka, czy dorosłej już osoby np. rodzica pozostającego w niedostatku), ale także to czy zobowiązany wykorzystuje wszelkie swe możliwości zarobkowe aby temu obowiązkowi sprostać.
Z drugiej strony możliwościom zarobkowym zobowiązanego odpowiada zakres usprawiedliwionych potrzeb wierzyciela (osoby uprawnionej do alimentów). Zakres ten ustalany jest w zależności od tego, kim są względem siebie strony danego stosunku alimentacyjno prawnego.
Jeżeli strony są członkami rodziny nuklearnej (małżonkowie względem siebie oraz rodzice względem dzieci, jednakowoż nie dotyczy to obowiązku dorosłych dzieci względem ich rodziców), wówczas zakres wzajemnych uprawnień i obowiązków alimentacyjnych wyznacza przede wszystkim dyrektywa zaspokajania przez te osoby potrzeb ekonomicznych zgodnie z zasadą równej stopy życiowej (A. Szlęzak, Zasada równej stopy życiowej w prawie rodzinnym, RPEiS 1985, z. 1; wyrok SN z dnia 7 czerwca 1972 r., III CZP 43/72, OSNCP 1972, nr 11, poz. 198; por. wytyczne SN – 1987; zob. uzasadnienie uchwały SN z dnia 31 stycznia 1986 r., III CZP 76/85, OSNC 1987, nr 1, poz. 4). Przyjmuje się bowiem, iż w ramach takiej grupy nie mają uzasadnienia znaczące dysproporcje w statusie ekonomicznym poszczególnych tworzących ją osób. Konsekwencją tej zasady jest możliwość ustalenia usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego na wyższym poziomie niż ten, który zapewnia jedynie opuszczenie przezeń sfery niedostatku.
W pozostałych relacjach, a zatem w sytuacji żądania alimentów przez rodziców względem dorosłych dzieci, zakres usprawiedliwionych potrzeb wierzyciela ograniczony jest do pułapu pozwalającego mu na wydźwignięcie się z niedostatku. Oznacza to, iż uprawniony z tej grupy nie może żądać alimentów prowadzących do wyrównania jego stopy życiowej z osobą zobowiązaną do płacenia tychże alimentów.